Της Μαρία Χ. Τσώλη

Tοιχογραφία των αρχών του 16ου αιώνα από τον νάρθηκα της εκκλησίας της Αγίας Άννας, στην αγορά της Βέροιας. Απεικονίζεται η γέννησης της Μαρίας, σε ένα παλάτι, σε λίκνο με χρυσοπόρφυρα στρωσίδια. Παραδίπλα αναπαύεται η αποκαμωμένη λεχώνα, γυναίκες της φέρνουν φαγητά και δώρα. Ανάμεσα στην Άννα και την κόρη της μια νεαρή γυναίκα κλώθει, σαν Μοίρα που ορίζει το νήμα της ζωής της νεογέννητης.

Η Αγία Αννα, «γιαγιά» των Αγιορειτών γιορτάζει στις 9 Δεκεμβρίου αλλά και ακόμη δύο φορές το χρόνο. Από την περιφρόνηση στην περίοπτη θέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Η Αγία Αννα, – «Θεοπρομήτωρ» ή «Προθεοωμήτωρ» ή «Γιαγιά» των Αγιορειτών Μοναχών, τη σύλληψη της οποίας γιορτάζουμε σήμερα – βίωνε με το σύζυγό της Ιωακείμ την έλλειψη του να μην έχεις παιδί αλλά και όσα αυτό συνεπαγόταν για την καθημερινότητά τους.

Το να μην έχεις παιδί, σε καιρούς σχετικά πρόσφατους αλλά και αλλοτινούς – όπως το 55 π.χ. οπότε γεννήθηκε  η Αγία Αννα- ήταν λόγος απορριπτικής διάκρισης,  χλευασμού και κοινωνικής απομόνωσης από συγκεκριμένες πτυχές του βίου.

Οι άτεκνοι θεωρούνταν περιφρονημένοι από τον Θεό και άρα με τη σειρά τους, τούς περιφρονούσαν και οι άνθρωποι. Ενιωθαν ντροπιασμένοι και τα δώρα τους δε, δε γίνονταν δεκτά από το Ναό.

Ο σκληρός διαχωρισμός

Κανένας δεν έτρωγε ψωμί, σύμφωνα με τις καταγραφές,  με αυτούς  που δεν είχαν παιδί.

Όταν πήγαιναν στην Εκκλησία κάθονταν τελευταίοι και αν είχαν να προσφέρουν λειτουργιά θα ήταν οι τελευταίοι στη σειρά που θα την έδιναν στον Ιερέα.

Αυτός ο σκληρός διαχωρισμός βασάνιζε και την Αγία Αννα η οποία αν και σε μεγάλη ηλικία δεν είχε αποκτήσει παιδί με τον αγαπημένο της Ιωακείμ που προέρχονταν από τη φυλή του Ιούδα του Ισκαριώτη.

Δε σταμάτησε να παρακαλά  τον Θεό να της χαρίσει ένα παιδί και την χαρά της μητρότητας.  Μάλιστα στις προσευχές της λέει ότι το παιδί αυτό δεν το θέλει για δικό της και πως θα το αφιερώσει στη χάρη του Θεού. Και τελικά ο Θεός, εισακούει τις προσευχές της και τις προσευχές του Ιωακείμ.

Η Αγία Αννα και το θαύμα της τεκνογονίας

Εικόνα του Κρητικού Αγιογράφου Γεωργίου Ακοτάντου με την Αγία Αννα να κρατά στην αγκαλιά της την Παναγία. (15ος αιώνας)

Ετσι, στέλνει τον  Αρχάγγελο Γαβριήλ στον Ιωακείμ,  – τον Αρχάγγελο που παρουσιάστηκε και στην Παναγία αρκετά χρόνια αργότερα προαναγγέλοντας τη γέννηση του Ιησού – ο οποίος του λέγει:

«Χαῖρε Ἰωακείμ, καί εὐφραίνου, ἐγώ εἶμαι Ἀρχάγγελος Κυρίου καί ἦλθα νά σού πῶ, ὅτι πρόκειται νά γεννήσεις μία θυγατέρα, πού θά γεννήσει ἀπό τήν παρθενία τῆς τόν Βασιλιά τοῦ κόσμου καί Θεό.

Ἄφησε λοιπόν τήν πολλή σου λύπη καί πικρία τῆς ψυχῆς σου καί πήγαινε στό σπίτι σου χαρούμενος. Φτάνουν οἱ τόσο πολλοί κόποι καί ἀναστεναγμοί. Ἄκουσε ό Θεός τή δέησή σου.

Μόνο πήγαινε, πιστεύοντας στους λόγους μου και δόξαζε το Θεό.»

Ακούγοντας αυτά ο Ιωακείμ πήγε αμέσως στην Άννα και της είπε: «Ἄννα,  ἐπήκουσε Κύριος της δεήσεώς σου καί συλλήψει καί γεννήσεις, καί λαληθήσεται τό σπέρμα σου ἐν ὅλη τή οἰκουμένη».

Και είπε η Αννα:  «ζῆ Κύριος ὁ Θεός μου, ἐάν γεννήσω εἴτε ἄρρεν, εἴτε θῆλυ, προσάξω αὐτό δῶρον Κυρίω τῷ Θεῶ μου καί ἔσται λειτουργῶν αὐτῶ πάσας τάς ἡμέρας τῆς ζωῆς αὐτοῦ».

Εκείνη λοιπόν τη νύχτα, συνέλαβε η Αγια Άννα τη Δέσποινα Θεοτόκο από τη σπορά του Ιωακείμ, γιατί κατά την εκκλησία και τα κείμενά της, «μόνο ο Χριστός, γεννήθηκε χωρίς σπορά ανδρός».

H έλευση της Μαριάμ και το όνομα της Αννας

Ο θηλασμός της Θεοτόκου από την Αγία Άννα. Απλοϊκή κατά την τέχνη, αλλά συγκινητική μεταβυζαντινή εικόνα.

Ακολούθησαν ημέρες μεγάλης χαράς για τους ευσεβείς Ιωακείμ και Άννα. Η Άννα έφερε στον κόσμο την Μαριάμ. Επί τρία ολόκληρα χρόνια οι γονείς  χαρήκανε την μικρή κόρη τους,  υμνολογώντας και ευχαριστώντας το Θεό.

Μόλις περάσανε τα τρία χρόνια, την οδήγησαν στο Ναό της Ιερουσαλήμ (Εισόδια της Θετόκου)  για να την αφιερώσουν στο Θεό, όπως είχε υποσχεθεί η Αννα στις παρακλήσεις της για τεκνογονία.

Είπε λοιπόν: «Μόνο να γίνει αυτό που έταξα στο Θεό και ας μείνω χωρίς κληρονόμο, και ας μείνουν τα υπάρχοντα μου σε χέρια άλλων».

Αν και δεν αναφέρεται σε κανένα από τα βιβλία της Καινής Διαθήκης, η Άννα κατέχει περίοπτη θέση στην ευσέβεια της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Οι όποιες πληροφορίες έχουμε για την Άννα (καθώς και για τον σύζυγό της Ιωακείμ) αντλούνται από τα Απόκρυφα Ευαγγέλια, και κυρίως από το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου και το Περί Νηπιότητας του Σωτήρος.

Το όνομά της είναι ο εξελληνισμένος τύπος της εβραϊκής λέξης «Hannah», που σημαίνει εύνοια, χάρη.

Η Αννα και ο Ιωακείμ πέθαναν λίγα χρόνια αργότερα και ενώ η Μαρία ήταν μόλις 11 χρονών.

Οι Αγιοι Ιωακείμ και η Άννα  θεωρούνται προστάτες των άτεκνων ζευγαριών.

Γιατί η Αγία Αννα γιορτάζεται τρεις φορές το χρόνο

Τοιχογραφία με ελληνική γραφή που απεικονίζει την Αγία Αννα και βρέθηκε στον Καθεδρικό Ναό της πόλης Φαράζ στη Νουβία του Σουδάν. Χρονολογείται τον 8ο αιώνα και δημιουργήθηκε από άγνωστο καλλιτέχνη ενώ φυλάσσεται στο Εθνικό Μουσείο της Βαρσοβίας.

Η Άννα ήταν θυγατέρα του Ματθάν από τη φυλή Λευὶ και της Μαρίας.

Είχε δύο αδελφές, τη Μαρία και την Σοβή, μητέρα της Ελισάβετ, η οποία γέννησε τον Ιωάννη τον Πρόδρομο.

Στον εορταστικό κύκλο της Ορθοδόξου Εκκλησίας,  μας πληροφορεί ο πατέρας Κωνσταντίνος  Παλαιολογόπουλος η Αγία Αννα έχει μία ιδιαίτερα τιμητική θέση.

Οι τρεις ημερομηνίες στο χρόνο που εορτάζεται  η Αγία Αννα είναι οι εξής:

α) Στὶς 9 Σεπτεμβρίου, μαζί μὲ τὸν θεοπροπάτορα Ἰωακείμ, τὴν ἑπομένη τῶν γενεθλίων τῆς Θεοτόκου, γιὰ νὰ τιμηθοῦν οἱ γεννήτορες τῆς Ὑπεραγίας Μητρὸς τοῦ Κυρίου,

β) Στὶς 9 Δεκεμβρίου ἑορτάζεται «ἡ παρ᾿ ἐλπίδα σύλληψις», τῆς Ἁγίας Ἄννης, και

γ) Στὶς 25 Ἰουλίου ἑορτάζεται ἡ ὁσία κοίμησίς της.

Η «γιαγιά» των Αγιορειτών Αγία Αννα

Η Αγία Άννα γαλακτοτροφούσα τη Θεοτόκο.Βυζαντινή Τοιχογραφία στο ναό Αγίου Στεφάνου Καστοριάς.

Στο Αγιον Ορος, στο γνωστό και ως Περιβόλι της Παναγίας η Αγία Αννα έχει μια ξεχωριστή  θέση τιμής.

Στο όνομά της τιμάται η μεγαλύτερη και αρχαιότερη σκήτη που περιλαμβάνει 50 ασκητικές καλύβες.

Το δε Κυριακό που ανήκει στη Μονή Μεγίστης Λαύρας είναι ένας μεγαλοπρεπέστατος ναός, πυκνά αγιογραφημένος και αφιερωμένος στη «Γιαγιά», όπως αποκαλούν οι Αγιορείτες Μοναχοί την Προθεομήτορα Αγία Αννα.

Ποιοι γιορτάζουν της Αγίας Αννας

Κατά τον 5ο αιώνα η αυτοκράτειρα του Βυζαντίου Ευδοξία ανήγειρε ναό προς τιμήν της Αγίας Αννας στα Ιεροσόλυμα, όπου, κατά την παράδοση, γεννήθηκε.

Το 550 ο Ιουστινιανός ίδρυσε ναό στην Κωνσταντινούπολη προς τιμήν της.

Σύμφωνα με το εορτολόγιο, σήμερα γιορτάζουν οι: Άννα, Αννίτα, Ανίτα, Ανέτα, Αννέτα, Ανναμπέλλα, Ανναμαρία, Αννούλα, Ανέζα, Ανεζούλα, Άννη.

 Το θαυματουργό προσκύνημα στο Βόρι

Η εικόνα της Αγίας Αννας από τον Ναό που φέρει το όνομά της στην πόλη της Κατερίνης

Δεκάδες είναι τα θαύματα που αποδίδονται στην Αγία Αννα και συγκεκριμένα στο προσκύνημά της, στο χωριό Βόρι της Προικονήσου, απέναντι από την Κωνσταντινούπολη αλλά στη συνέχεια και στο Αίγιο, όπου οι κάτοικοί του κατέφυγαν πρόσφυγες μετά τον διωγμό των Ελλήνων από την Μικρά Ασία.

Η εικόνα της και η αγιότητά της ήταν τόσο σημαντική για τους κατοίκους στο Βόρι που δεν την τιμούσαν μόνο οι Έλληνες κάτοικοι αλλά και οι λιγοστοί Τούρκοι.

Άλλωστε, η Αγία Άννα (Hannah στα Αραβικά) τιμάται και από τη Μουσουλμανική Θρησκεία. Στο Κοράνι, η Άννα αναφέρεται ως σεβάσμια και πνευματική γυναίκα, μητέρα της Παναγίας.

Γύρω από τὸ λιμάνι αλλά και προς τα ενδότερα του χωριού Βόρι  ἦταν σκορπισμένα τὰ σπίτια, μέχρι 130  χριστιανικὰ καὶ 15 τουρκικά.

«Οἱ Τοῦρκοι στὸ Βόρι, ποὺ ἔβλεπαν τὰ θαύματα τῆς Ἁγίας Ἄννας, τῆς εἶχαν μεγάλο σεβασμό. Ἔτσι, ὅταν ἔγινε ὁ πρῶτος διωγμὸς τῶν Ἑλλήνων τὸ 1912 καὶ φεύγοντας οἱ Χριστιανοὶ ἀπὸ τὸ Βόρι ἔμειναν μόνο Τοῦρκοι, τὸ καντῆλι τῆς Ἁγίας Ἄννας ποτὲ δὲν ἔσβυνε. Τὸ ἄναβαν οἱ Τοῦρκοι».

Το ενδιαφέρον είναι ότι η προστασία και τα θαύματα της Αγίας Αννας και ειδικότερα του προσκυνήματος στο Βόρι της Προποντίδας δεν χάνονται στα βάθη της Λαϊκής Παράδοσης αλλά μαρτυρούν για αυτά επώνυμοι πρόσφυγες από το Βόρι που μετά το διωγμό ξαναέστησαν το χωριό τους και τα σπιτικά τους στην Αχαϊα.

Τις μαρτυρίες αυτές συνέλεξε και κατέγραψε σε έκδοση του 1986 και επανέκδοση του 1996, ο ιερέας Κωνσταντίνος Παλαιολογόπουλος.

Ο Πατέρας Κωνσταντίνος καταγράφει 22 θαύματα στο Βόρι και 16 θαύματα στο Αίγιο. Πιστοί διηγούνται πώς έλαβαν τη χάρη της και τη βοήθεια του θαυματουργού προσκυνήματος της σε σημαντικές δυσκολίες που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν στην πορεία της ζωής τους.

Η εύρευση της θαυματουργής εικόνας και το στέμμα

Δια χειρός Στέφανου Παντελάκη

Σύμφωνα με την παράδοση, μια βασιλοπούλα απὸ τὴν Περσία, νεαρὰ κόρη, είχε τυφλωθεί τελείως καθώς έπασχε από λέπρα. Είδε λοιπόν στον ύπνο της μια γυναίκα σεμνή και επιβλητική η οποία της είπε:

«Νὰ πᾶς στὸ Βόρι, καὶ νὰ ψάξεις στὰ βάτα. Θὰ βρεις εκεί την εικόνα μου καὶ θὰ γίνεις καλά. Εγὼ είμαι η Αγία Αννα».

Στὴ συνέχεια ονειρεύτηκε ένα τοπίο. Μία πυκνὴ βατιὰ σὲ μία παραλία.

Διηγήθηκε το  όνειρο στοὺς δικούς της και χωρὶς να διστάσει, απελπισμένη όπως ήταν απὸ γιατροὺς πήρε την απόφαση να ξεκινήσει για το Βόρι παρά το γεγονός ότι δεν ήξερε που βρίσκεται.

Μὲ πολλοὺς κόπους καὶ ταλαιπωρίες η άρρωστη  κόρη έφθασε στὴν Κωνσταντινούπολη, μὲ την ελπίδα να βρει το χωριό που της υπέδειξε η άγνωστη σε αυτήν Αγία Αννα, στον ύπνο της.

Οι ελπίδες της ζωντάνεψαν όταν στὴν Πόλη, την πληροφόρησαν πως το χωριὸ Βόρι βρίσκεται σ᾿ ένα κοντινὸ νησί.

Μετά από θαλασσινό ταξίδι πέντε ωρών η Βασιλοπούλα πάτησε στην παραλία στο Βόρι και τότε έγινε το θαύμα: Ξαναβρήκε το φως της και μπρος της αντίκρυσε το τοπίο με τη βατιά που είχε δει στον ύπνο της.  Εκεί λοιπόν, στα πυκνά βάτα, έψαξε και βρήκε κρυμμένη στο κοίλωμα μιας πέτρας την εικόνα, το ιερό και θαυματουργό προσκύνημα της Αγίας Αννας.

Βαθιά συγκίνηση την πλημμύρισε όταν πήρε στην αγκαλιά της την εικόνα της Αγίας Αννας, ενώ την ίδια ώρα ένιωσε τη λέπρα να φεύγει από πάνω της και να γίνεται τελείως καλά. Μετά από τα γεγονότα αυτά γύρισε στην πατρίδα της υγιής και Χριστιανή, γεμάτη ευγνωμοσύνη.

Εκεί που βρήκε την θαυματουργή εικόνα ανεγέρθηκε στη συνέχεια η Εκκλησία, το προσκύνημα της Αγίας Αννας, πιθανότατα με έξοδα της Βασιλοπούλας εκ Περσίας.

Μάλιστα, ανάμεσα στα πολλά αφιερώματα της εικόνας ξεχωριστή θέση είχε το στέμμα της νεαρής Βασιλοπούλας, για το οποίο μιλούνε όλοι οι παλιοί κάτοικοι από το Βόρι.

Οι εκκλησιαστιοί ύμνοι στη χάρη της Αγίας Αννας

Απολυτίκιο: Ἦχος πλ. α’. Τὸν συνάναρχον Λόγον.

Ἡ Δυὰς ἡ ἁγία καὶ Θεοτίμητος, Ἰωακεὶμ καὶ ἡ Ἄννα ὡς τοῦ Θεοῦ ἀνχιστεῖς, ἀνυμνείσθωσαν φαιδρῶς ᾀσμάτων κάλλεσιν οὗτοι γὰρ ἔτεκον ἠμιν, τὴν τεκοῦσαν ὑπὲρ νοῦν, τὸν ἄσαρκον βροτωθέντα, εἰς σωτηρίαν τοῦ κόσμου, μεθ’ ἧς πρεσβεύουσι σωθήναι ἠμᾶς.

Κοντάκιο: Ἦχος β’. Τὰ ἄνω ζητῶν.

Εὐφραίνεται νῦν, ἡ Ἄννα τῆς στειρώσεως, λυθεῖσα δεσμῶν, καὶ τρέφει τὴν πανάχραντον, συγκαλοῦσα ἅπαντας ἀνυμνῆσαι τὸν δωρησάμενον, ἐκ νηδύος αὐτῆς τοῖς βροτοῖς, τὴν μόνην Μητέρα καὶ ἀπείρανδρον.

Κάθισμα: Ἦχος α’. Τοῦ λίθου σφραγισθέντος.

Τεχθεῖσα παραδόξως στειρωτικῶν ἐξ ὠδίνων, παρθενικῶν ἐκ λαγόνων ἐκύησας ὑπὲρ φύσιν· ὡραῖος φανεῖσα γὰρ βλαστός, ἐξήνθησας τῷ κόσμῳ τὴν ζωήν· διὰ τοῦτο αἱ Δυνάμεις τῶν οὐρανῶν, βοῶσί σοι Θεοτόκε· Δόξα τῇ νῦν προόδῳ σου σεμνή· δόξα τῇ παρθενίᾳ σου· δόξα τῇ κυοφορίᾳ σου, μόνη πανάχραντε. Ὁ Οἶκος: Ἡ τῶν δεσμῶν τῆς πρὶν ἀτεκνίας δι᾿ εὐχῆς λυθεῖσα, προσκαλεῖται ἡμᾶς συνεορτάσαι τῷ θαύματι, καὶ δῶρα προσάξαι τῇ γεννηθείσῃ, λιτανεύοντας ἔμπροσθεν μετὰ πόθου, ἧς περ ποτὲ αἱ παρθένοι ἐν τάχει προέτρεχον, χορεύουσαι καὶ βοῶσαι· Ἰδοὺ ἦλθεν ἡ πάντων ἀνάκλησις, ἰδοὺ Ἀδὰμ ἠλευθέρωται, ὅτι Ἄννα καρπὸν ἀνεβλάστησε, τὴν μόνην Μητέρα καὶ ἀπείρανδρον.